به گزارش بنکر (Banker)، ظرف 10روز گذشته بیشترین واکنش را بازار ارز به این مذاکرات نشان داده و با افت دست‌کم 10درصدی در روز چهارشنبه بعد از مدت‌ها وارد کانال 21هزار تومان شد. انتظار می‌رود با رفع تحریم‌ها و افزایش درآمدهای نفتی ایران، دست بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز پرتر شود.
همه چشم‌ها به وین خیره است. اقتصاد ایران ظرف 3سال گذشته صدمات زیادی از تحریم‌ها دیده است. هنوز میزان خسارت‌های واردشده به اقتصاد ایران در نتیجه تحریم‌ها برآورد نشده اما مقایسه میزان رکود، تورم و افزایش نرخ دلار در چند سال اخیر با دوران جنگ نشان می‌دهد اثرات این تحریم‌ها حتی از جنگ تحمیلی مخرب‌تر بوده است.
رکورد 8سال جنگ شکست
قیمت هر دلار آمریکا از روز 18اردیبهشت1397 که آمریکا رسما از برجام خارج شد تا 13 آبان‌ماه1399 که با برگزاری انتخابات آمریکا، جو بایدن به‌عنوان نامزد دمکرات‌ها بر دونالد ترامپ پیروز شد، 540درصد افزایش یافت و از محدوده 5هزار تومان به محدوده 32هزار تومان در تاریخ 12آبان پارسال رسید. قیمت دلار از آبان‌ماه پارسال تاکنون به کانال 21هزار تومان سقوط کرده است. به این ترتیب قیمت هر دلار آمریکا در دوران خروج آمریکا از برجام 330درصد رشد کرده است.
این یکی از بیشترین رشدهای دوره‌ای قیمت دلار در تاریخ اقتصاد ایران است. در زمان جنگ تحمیلی قیمت هر دلار آمریکا در طول 8سال 380درصد رشد کرد و از محدوده 20تومان به 96تومان در سال1367 رسید اما در دوره اخیر قیمت دلار در طول یک دوره 2.5ساله، پس از خروج آمریکا از برجام 540درصد رشد کرد. این آمار در کنار میزان کاهش تولید ناخالص داخلی، کاهش تراز تجاری، افزایش تورم، افزایش بیکاری و کاهش قدرت خرید خانوارها، نشان می‌دهد که چرا این روزها بسیاری، ازجمله فعالان بازارها، به وین چشم دوخته‌اند.
وابستگی قیمت ارز به درآمدهای نفتی
اقتصاددانان می‌گویند اصلی‌ترین اثری که بازارها از ناحیه مذاکرات برجام می‌پذیرند مربوط به رفع تحریم‌های نفتی و آزادشدن منابع ارزی بلوکه‌شده ایران در سایر کشور‌هاست زیرا افزایش درآمدهای ارزی به افت قیمت دلار منجر می‌شود و افت قیمت دلار به‌صورتی سلسله‌وار بر همه بازار ازجمله طلا، ارز، مسکن و حتی خودرو تأثیر می‌گذارد. با این حال این خطر وجود دارد که با کاهش شدید قیمت دلار تحت‌تأثیر سیاست ارزپاشی ضربات جبران ناپذیری به اقتصاد ایران وارد شود و بنگاه‌های تولیدی دچار آسیب جدی شوند.
در لایحه بودجه امسال پیش‌بینی شده حجم فروش نفت در سال‌جاری به 2.4میلیون بشکه در روز خواهد رسید. تحلیلگران هم برآورد می‌کنند با رفع تحریم‌ها و افزایش حجم فروش نفت به این میزان، درآمدهای نفتی ایران بسته به قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی به 35 تا 45میلیارد دلار خواهد رسید که این موضوع دست بانک مرکزی را برای کنترل بازار ارز پرتر می‌کند.
برخی برآوردها نشان می‌دهد درصورت دستیابی به توافق در مذاکرات وین، 100میلیارد دلار از دارایی‌های ارزی در دسترس دولت ایران قرار می‌گیرد که براساس تخمین‌ها 70میلیارد دلار آن ناشی از آزادشدن دلارهای بلوکه‌شده ایران و 30میلیارد دلار هم درآمدهای حاصل از محل فروش نفت خواهد بود. آزاد‌سازی این حجم از منابع ارزی می‌تواند به افت قیمت دلار و سایر بازارها منجر شود. تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند ایران می‌تواند تولید نفت را تا سال میلادی آینده به 3.9میلیون بشکه در روز، که سطح پیش از تحریم‌ها بود، بازگرداند.
طبق جدیدترین نظرسنجی اوپک پلاس، ایران در ماه مارس میلادی 2.3میلیون بشکه نفت در روز تولید کرده است. مؤسسه اس‌اند‌پی گلوبال نیز در تازه‌ترین برآورد‌های خود پیش‌بینی کرد: صادرات نفت خام و میعانات ایران تا ژانویه سال۲۰۲۲ به 1.5میلیون بشکه در روز می‌رسد که بالاتر از ۸۲۵هزار بشکه در روز در سه‌ماه اول سال۲۰۲۱ خواهد بود. گروه راپیدان انرژی نیز پیش‌بینی کرده عمده صادرات نفت ایران در سه‌ماه سوم سال میلادی احیا شده و به ظرفیت تولید 3.5میلیون بشکه در روز تا پایان سال نزدیک شود. صندوق بین‌المللی پول نیز در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده صادرات نفت ایران به‌طور مداوم در حال افزایش است.
این افزایش درآمدهای نفتی و حتی احتمال آزادشدن منابع ارزی درنتیجه توافق هسته‌ای می‌تواند به سرعت همه بازارها را به‌طور مستقیم تحت‌تأثیر قرار دهد، چنان‌که اطلاعات موثق دریافتی همشهری نشان می‌دهد در شرایط فعلی و در آستانه مذاکرات وین، میزان صادرات نفت و میعانات از ایران به 1.9میلیون بشکه در روز رسیده. همین موضوع می‌تواند نشان دهد که چرا ظرف چند هفته گذشته همه نگاه‌ها به وین خیره شده است.
وابستگی سایر بازارها به دلار
آمار‌ها نشان می‌دهد بعد از خروج آمریکا از برجام و آغاز رشد قیمت دلار، بازارهای طلا، مسکن و سهام هم با رشدهای چندصد درصدی مواجه شده‌اند و به همین دلیل انتظار می‌رود با کاهش قیمت ارز این بازارها بار دیگر از محل نوسان‌های قیمت دلار متاثر شوند. از منظر اقتصادی بین قیمت ارز با بازارهای دارایی رابطه‌ای مستقیم وجود دارد و سایر بازارها خود را با قیمت‌های جدید ارز تطبیق می‌دهند و اصطلاحا تجدید ارزیابی می‌کنند. با این حال به‌نظر می‌رسد نوسان قیمت دلار اثر یکسانی بر بازارها به لحاظ قیمت و زمان نداشته باشد.
سوابق آماری نشان می‌دهد در بازار مسکن به‌دلیل چسبندگی قیمت‌ها معمولا افت قیمت دلار اثر کمرنگ‌تری نسبت به سایر بازارها دارد اما در مقابل در بازارهای طلا و سهام اثرات به‌مراتب عمیق‌تر است. هر چند نحوه واکنش این دو بازار نیز به لحاظ زمانی با یکدیگر متفاوت است قیمت طلا به‌صورت لحظه‌ای به قیمت دلار واکنش نشان می‌دهد اما بازار سهام از مدت‌ها قبل اثرات نوسان قیمت دلار را برآورد و در قیمت‌ها لحاظ می‌کند.
کارشناسان می‌گویند نوسان‌های قیمت طلا هماهنگ با قیمت دلار است و به‌صورت لحظه‌ای در بازار منعکس می‌شود اما بازار سهام این بار هم مانند گذشته اثر کاهش قیمت ارز را از مدت‌ها پیش در قیمت‌های خود لحاظ کرده، چنان‌که هم‌اکنون قیمت‌ها در بازار سهام خود را با قیمت هر دلار 20هزار تومان هماهنگ کرده‌اند.
عظیم ثابت، کارشناس بازار سرمایه، درباره تأثیر قیمت دلار بر بازار سهام می‌گوید: قیمت دلار بر بازار سهام تأثیر دارد با این حال اثر نزول قیمت دلار بر بازار سهام از قبل منعکس شده و بازار سهام اثر نزول قیمت دلار را از قبل پیش‌خور کرده است. علی یوسفیان کارشناس بازار سرمایه هم این نظریه را تأیید می‌کند و می‌گوید: قیمت دلار یک‌بار به‌صورت شوک کاهش یافت و همه را غافلگیر کرد و بورس را به‌شدت پایین کشید اما هم‌اکنون کاهش این روزهای نرخ ارز، شوک غافلگیرکننده‌ای به بازار وارد نمی‌کند و بازار رکود خود را ادامه می‌دهد.
روزبه شریعتی، کارشناس بازار سرمایه، درباره قیمت دلار و اثر آن بر بازار سهام در روزهای آینده می‌گوید: شرایط قیمت‌ها در بازار سهام طوری نیست که اگر قیمت دلار به ۲۰هزار تومان هم برسد بازار سهام با نزول مواجه شود. اگر قیمت سهام شرکت‌ها منطقی است دلیل نمی‌شود با کاهش نرخ دلار، ارزش آنها کاهش یابد. به‌گفته او چنانچه در بهترین شرایط، درآمدهای نفتی احیا شود و صادرات غیرنفتی هم 25میلیارد دلار باشد، با توجه به نیاز کشور به دارایی‌های سرمایه‌ای قیمت دلار از محدوده 22هزار تومان بیشتر نزول نخواهد کرد.
اثر جنگ رسانه‌ای بر قیمت دلار در روز پنجشنبه
باوجود آنکه مقامات دولت، به‌ویژه رئیس‌جمهور، وزیر امورخارجه و معاونش متفق‌القولند که مذاکرات وین ثمربخش بوده، انتشار خبری در شبکه برون‌مرزی پرس‌تی‌وی موجب شد قیمت دلار روز پنجشنبه دوباره با رشد مواجه شود و به سطح 22هزار تومان بازگردد.
پرس تی‌وی در شرایطی که قیمت هر دلار آمریکا در آستانه سقوط به کانال 20هزار تومان قرار گرفته بود به نقل از منابع آگاه مدعی شد که زیاده‌خواهی طرف آمریکایی مانع از پیشبرد مذاکرات شده است؛ این خبر به رشد 5درصدی قیمت دلار در روز پنجشنبه منجر شد. این موضوع واکنش علیرضا معزی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر ریاست‌جمهوری را در پی داشت.
او در توییتی نوشت: این‌بار منبع آگاه به کمک دلالان ارز آمد. به نوشته معزی، منبع آگاه صدای رسای همه دلواپسان مذاکرات وین است.
محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس‌جمهور، هم به ادعاهای پرس تی‌وی واکنش نشان داد و در پاسخ به سؤالی درباره صحت و سقم ادعای یک رسانه مبنی بر زیاده‌خواهی طرف مقابل مذاکرات و تأثیر روانی آن در بازار گفت: بله، در روزهای گذشته و متاثر از جو مثبت مذاکرات وین، بازار ارز روندی نزولی را طی می‌کرد که متأسفانه با خبرسازی دروغ یک رسانه رسمی، این روند دچار اختلال شد.
لذا خبرسازان باید بدانند که اقدامات غیرمسئولانه و جناحی آنها علامت‌های اشتباهی به افکار عمومی و فضای اقتصادی می‌فرستد و این حرکت در چارچوب رقابت‌های جناحی مرسوم قابل ارزیابی و تفسیر نیست. پیش از این، دو هفته پیش عباس عراقچی ،معاون وزیر خارجه، هم به گزارش‌های منتشرشده از سوی پرس تی‌وی واکنش نشان داده و اعلام کرده بود: نمی‌دانم «منبع مطلع» پرس‌تی‌وی در وین کیست، اما هر که هست اصلا مطلع نیست.»
