تابستان داغ پول

به گزارش بنکر (Banker)، گزارش جدید بانک مرکزی از تحولات اقتصاد کلان نشان می‌دهد حجم نقدینگی در پایان مرداد سال ۱۴۰۱ نسبت به پایان سال ۱۴۰۰ به‌میزان ۱۲.۸ درصد رشد کرده و پایه پولی هم ۱۲.۴ درصد قد کشیده است.

خطر اینجاست که در پایان مرداد سال ۱۴۰۱، ضریب فزاینده نقدینگی به رقم ۷.۶ درصد رسیده که در مقایسه با رشد دوره مشابه سال گذشته ۱۰.۵ درصد کاهش نشان می‌دهد.

البته دلیل اصلی افزایش ضریب فزاینده نقدینگی در پایان مرداد ۱۴۰۱ نسبت به پایان سال ۱۴۰۰، ناشی از کاهش نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نسبت سپرده‌ها است.

علاوه بر اینها، رسیدن نرخ رشد نقدینگی به ۳۹.۱ درصد و پایه پولی به ۴۲.۱ درصد، نشانه‌های هشداردهنده‌ای است که باید بانک‌مرکزی زودتر برای آن چاره‌اندیشی کند و نرخ رشد نقدینگی را دست‌کم به محدوده ۲۷ درصد، یعنی میانگین رشد بلندمدت نقدینگی در اقتصاد ایران، کاهش دهد تا از شکل‌گیری پدیده «پول داغ» جلوگیری شود.

نتیجه اعلام آمارهای اقتصادی ازسوی بانک ‌مرکزی صعود انتظارات تورمی و پیدایش پدیده پول داغ در اقتصاد است. صمت درباره آثار رشد نقدینگی و تورم بر پیدایش «پول داغ» با متخصصان حوزه اقتصاد به گفت‌وگو پرداخته است.

حفظ قدرت خرید در تورم

آلبرت بغزیان، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره چگونگی پیدایش پول داغ در اقتصاد به صمت گفت: در شرایط کنونی که مطابق گزارش مرکز آمار ایران نرخ تورم مرداد بالای ۵۰ درصد است، طبیعی است مردم دارایی‌های پولی خود را به کالای سرمایه‌ای تبدیل کنند.

وی افزود: افراد معمولا در دوره تورم با بروز انتظارات تورمی سعی می‌کنند پول را به یک دارایی دیگر تبدیل کنند؛ بنابراین بخشی از پول‌هایی که در بازارهای مختلف جابه‌جا می‌شود، پول‌های داغ است. در واقع پول داغ، پولی است که درصدد حفظ قدرت خرید خود در شرایط تورمی است.

پول داغ، ثمره اقتصاد ناسالم

بغزیان ادامه داد: بخش دیگر جابه‌جایی پول، مربوط به کساد شدن بازارها در اثر گرانی ناشی از تورم است. در چنین شرایطی برخی از بازارها کاهش بازدهی دارند و برخی دیگر رونق پیدا می‌کنند و می‌توانند در کوتاه‌مدت، سودده باشند. به‌عنوان مثال، برخی افراد در تابستان برای حفظ ارزش وجوه نقد خود وارد بازار طلا شدند و در حال ‌حاضر با دریافت اطلاعات از وضعیت بازار خودرو و پیش‌بینی زودبازده بودن این بازار، پول خود را از بازار طلا خارج می‌کنند و برای خرید خودرو آماده می‌شوند. همچنین بخشی از افرادی که ارز در اختیار دارند، آن را به تومان تبدیل می‌کنند و وارد یکی از بازارهای زودبازده می‌شوند.

این استاد دانشگاه گفت: در هر صورت این‌گونه جابه‌جایی‌ها نشان‌دهنده ناسالم بودن یک اقتصاد است. این حرکت‌ها باعث نابسامانی بازارها و سردرگمی فعالان اقتصادی می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه جابه‌جایی‌های پولی ناسالم ناشی از وجود ابرتورم در کشورهاست، گفت: دوره‌های ابرتورمی بعد از جنگ جهانی دوم در کشورهای مختلف جهان رخ داد و عامل پیدایش پول داغ شد.

وی با اشاره به شرایط ابرتورمی در کشورهایی مانند آرژانتین و ترکیه در سال‌های اخیر گفت: این کشورها تجربه‌هایی مشابه شرایط فعلی اقتصاد ایران را از سر گذرانده‌اند. هرچند در حال‌ حاضر پدیده پول داغ در جهان بسیار نادر است، اما متاسفانه در ایران پول داغ جای وجه رایج کشور را گرفته است. در کشورهای توسعه‌یافته، اقتصاد به‌گونه‌ای توسط برنامه‌ریزان اداره می‌شود که این کشورها در مسیری مشابه شرایط فعلی اقتصاد ایران قرار نگیرند و پول داغ در این کشورها به‌وجود نیاید.

پایان عمر پول داغ در دنیا

بغزیان گفت: دوره نرخ‌های بالای تورمی در بیشتر کشورها به پایان رسیده و بازارها نیز به‌گونه‌ای متفاوت عمل می‌کنند. به‌عنوان مثال، خودرو در سایر کشورها یک کالای سرمایه‌ای محسوب نمی‌شود و با فرآیندهای پیچیده خرید مانند پیش‌فروش، شکل‌گیری صف ثبت‌نام و… مواجه نیست.

وی یادآور شد: در بیشتر کشورها خودرو به‌صورت تحویل فوری و با شرایط و امکانات خوبی به مصرف‌کنندگان فروخته می‌شود. در واقع مسئله آنها عدم پاسخگویی عرضه در مقابل تقاضا نیست، بلکه عرضه جلوتر از تقاضاست و سیاست‌های تحریک تقاضا و روش‌های فروش است که پویایی بازار را حفظ می‌کند.

رشد پول داغ از دل تورم

این استاد دانشگاه بیان‌ کرد: در واقع وقتی‌ کشوری نظیر ایران درگیر تورم باشد، قاعدتا ارزش پول ملی آن درحال‌کم شدن است؛ بنابراین مردم تمایلی به نگه داشتن پول یا نقدینگی ندارند، زیرا با افزایش روزافزون تورم با همان مبلغ پول در اختیار توانایی تهیه کالا و خدمات چند روز گذشته را نخواهند داشت. در نتیجه معمولا افراد برای پیشگیری از اثر تورم بر دارایی‌شان آن را به کالای سرمایه‌ای تبدیل می‌کنند و بازارهایی مانند طلا، ارز و سهام بیشترین جذب‌کننده سرمایه‌های این گروه به‌حساب می‌آیند.

وی تصریح کرد: رشد پول داغ به وجود نوسانات در بازار و نااطمینانی نسبت به آینده آن برای سرمایه‌گذاری بستگی دارد. روشن است وقتی تنش بر بازار حاکم باشد، سرمایه‌گذار پول خود را وارد حوزه‌ای می‌کند که کسب سود با ریسک کمتر همراه باشد. در این زمینه مسکن، ارز و طلا اطمینان‌بخش‌ترین بازارها به‌شمار می‌روند.

گره‌گشایی نرخ بهره

این استاد دانشگاه راه مقابله با پیدایش پول داغ را افزایش نرخ بهره بانکی عنوان کرد و گفت: در بسیاری از مواقع بانک‌ها با نرخ‌های بالای سود سپرده یا گواهی سپرده درصدد جذب نقدینگی موجود در بازار برمی‌آیند، اما مبالغ بالای این وجوه سرگردان و مقدار جذابیت بازارهای موازی اغلب باعث تغییر نرخ‌های سود بانکی می‌شود.

وی متذکر شد: در زمان‌هایی که اقتصاد با تورم‌ بالایی روبه‌رو باشد یا فعالان اقتصادی برآوردی مبنی بر تورم بالا داشته باشند، افراد تمایل کمتری به سپرده‌گذاری در بانک خواهند داشت. در چنین شرایطی که سپرده‌گذاری در بانک به‌صرفه نباشد، افراد در نخستین فرصت پول نقد را به دارایی‌های سرمایه‌ای تبدیل می‌کنند تا ارزش دارایی‌شان متناسب با نرخ تورم شود.

بغزیان با اشاره به اینکه انضباط حاکم بر توزیع مناسبات پولی و بانکی‌کشور همواره با چند رویکرد همراه است، گفت: پیدایش پول داغ تنها از تورم ناشی نمی‌شود و رکود اقتصادی نیز می‌تواند در این امر موثر واقع شود. در حقیقت زمانی که سود بعضی بازارها رو به کاهش بگذارد و برخی دیگر از بازارها که عمدتا غیرتولیدی هم محسوب می‌شوند از رونق بالایی برخوردار باشند و سود خوبی در کوتاه‌مدت به سرمایه‌گذاران پرداخت کنند، به‌طور طبیعی پول‌های سرگردان را به سمت خود جذب می‌کنند.

تورم بالا عامل پیدایش پول داغ است

کامران ندری، اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره چگونگی پیدایش پول داغ در اقتصاد ایران به صمت گفت: تورم بالا در اقتصاد همیشه اصلی‌ترین علت پیدایش پول داغ است. در تابستان‌ گذشته به‌دلیل اینکه کشور دچار تورم بی‌سابقه شد، پول‌های سرگردان در قالب پول داغ به بازارهای زودبازده با نرخ سود بالا نظیر مسکن و طلا مهاجرت کردند.

وی ادامه داد: در تشریح دلایل شکل‌گیری پول داغ علاوه بر تورم بالا باید به رشد نقدینگی نیز اشاره کرد، زیرا نقدینگی خود به‌تنهایی به تورم و ایجاد پول داغ دامن می‌زند و بر آنها تاثیرگذار است؛ به‌عبارت دیگر نقدینگی حجم پول نقد خارج از سیستم بانکی است که قابلیت تورم‌زایی دارد؛ به این صورت که چنانچه حجم پول نقد بالا باشد قدرت خرید هم رشد می‌کند و افزایش تقاضای ناشی از این قدرت خرید، باعث ارزش‌گذاری کالا یا خدمات، بیشتر از ارزش واقعی‌شان می‌شود.

لزوم تناسب نقدینگی با تولید

وی اظهارکرد: حجم نقدینگی در یک اقتصاد باید متناسب با میزان تولید کالا و خدمات در نظر گرفته شود؛ در غیر این صورت پول در گردش بی‌تردید سبب تورم همراه با رکود خواهد شد و در نهایت رکود تورمی نقدینگی سرگردان را به سمت کالاهای ارزشی هدایت خواهد کرد.

این استاد دانشگاه چاپ پول بدون پشتوانه را دیگر عاملی دانست که در پیداش پول داغ موثر است و افزود: بانک مرکزی با چاپ پول بدون پشتوانه در اصل منجر به تزریق پول داغ در کشور می‌شود. در این صورت کنترل تورم و رشد نقدینگی در کشور نه‌تنها به‌سختی صورت خواهد گرفت، بلکه دامنه آنها نیز وسیع‌تر می‌شود.

پول داغ و صدمه به صادرات

وی با تاکید بر اینکه گردش پول داغ و چنین جابه‌جایی‌ها و تغییرات پولی، نشان‌دهنده ناسالم‌ بودن یک اقتصاد است، گفت: گردش پول داغ در کشور سبب می‌شود هر روز بر بهای کالای خریداری‌شده افزوده و به همان اندازه از ارزش پول رایج کشور کاسته شود. علاوه بر این مسئله صدمه جدی هم به بخش صادرات وارد می‌آید؛ یعنی نرخ تمام شده صادرات به‌دلیل افزایش نرخ مواد اولیه، افزایش می‌یابد و در واقع ثبات اقتصادی کشور را مختل می‌کند.

ندری خاطرنشان کرد: خروجی سیاست‌گذاری اقتصادی در چند دهه گذشته به‌گونه‌ای بوده که مردم همواره در جست‌وجوی پناهگاه‌هایی برای محافظت از سرمایه خود بوده‌اند. در دوره‌ای بازار مسکن پناهگاه سرمایه‌گذاران بوده و در دوره‌ای دیگر خودرو. بازارهای ارز و سکه از دیگر پناهگاه‌های محبوب سرمایه‌گذاران محسوب می‌شوند. این موارد جملگی بیانگر بی‌ثباتی در نظام پولی و مالی کشور است، زیرا در یک اقتصاد سالم نقدینگی به‌جای سرگردانی در بازار راهی بانک‌ها و این منابع ارزشمند در نهایت به تولید تزریق می‌شوند.

سیاست غلط ثبات نرخ سود

وی راهکار جلوگیری از پیدایش پول داغ را افزایش نرخ سود بانکی عنوان کرد و گفت: باوجود اینکه بارها اقتصاد ایران تبعات کاهش نرخ سود بانکی را تجربه کرده، باز هم مسئولان به ادامه این سیاست اشتباه اصرار دارند و براساس تصمیم شورای پول و اعتبار نرخ سود سپرده همچنان ۱۸ درصد است. در۳ ماه تابستان، درست از زمانی که امیدها برای افزایش نرخ سود بانکی از بین رفت، سرمایه‌گذاری در سایر بازارها به‌شدت جذاب شد.

این استاد دانشگاه یادآور شد: آن‌گونه که آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد نقدینگی کشور حدود ۵۰۰۰ هزار میلیارد تومان است؛ نقدینگی که پیش از التهابات بازارهای مالی مختلف حدود ۷۰ درصد آن به‌عنوان ذخیره ارزش نزد بانک مرکزی نگه داشته می‌شد و تنها ۳۰ درصد آن وسیله مبادله بود، اما اکنون شرایط برای این میزان نقدینگی معکوس شده زیرا فقط ۲۰ درصد این حجم نقدینگی ذخیره ارزش است و ۸۰ درصد نقدینگی در قالب وسیله مبادله وارد اقتصاد شده است. همین موضوع موجب شده نقدینگی در قالب پول داغ در چرخه مالی کشور درحال گردش باشد.

سخن پایانی…

به‌گواه آمارها نرخ دو شاخص اقتصادی تورم و نقدینگی در کشور سر به فلک کشیده، این در حالی است که به‌اعتقاد کارشناسان پدیده‌ای به‌نام «پول داغ» زاییده رشد این دو شاخص در زمان بی‌تدبیری برنامه‌ریزان اقتصادی است، زیرا متاسفانه به‌واسطه سیاست‌های غلط مسئولان اقتصادی انگیزه حفظ ریال تقریبا به صفر رسیده و جز پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها کسی حاضر به سپرده‌گذاری در بانک‌ها نیست. متاسفانه ریال این روزها مانند سیب‌زمینی داغی است که کسی تمایل ندارد آن را در دستان خود نگه دارد و آن را مدام از این دست به آن دست می‌اندازد.

* مریم غدیرپور