به گزارش بنکر (Banker)، براساس آمار در ایران هم روزانه بیش از ۱۰۰ میلیون تراکنش الکترونیکی انجام می‌شود. اگر میزان تراکنش‌های نظام بانکی ایران را در کنار توسعه بانکداری نوین در جهان و انقضای بانکداری سنتی بگذاریم، راهی جز پیشرفت در بانکداری الکترونیک نمی‌ماند.
گسترش فناورانه بانکداری الکترونیک، از جمله ضروریاتی است که در چند سال گذشته در اولویت برنامه‌های نظام بانکی کشور قرار گرفته و جدای از ضرورت‌های بین‌المللی، در این روزهای کرونایی به داد شبکه بانکی و مشتریانش رسیده است.
بانکداری الکترونیک چیست؟
بانکداری الکترونیک، نوعی از بانکداری است که عملیات بانکی به جای جابه‌جایی فیزیکی پول نقد، چک و…توسط سیگنال‌های دیجیتال انجام می‌شود.
به‌عبارت دیگر، بانکداری الکترونیک را می‌توان استفاده از فناوری پیشرفته شبکه و مخابرات جهت انتقال منبع (پول) میان بانک‌ها یا سایر موسسات مالی معرفی کرد.
این جابه‌جایی پول همچنین می‌تواند میان موسسات مالی و تجارت‌های الکترونیکی و سنتی (همانند فروشگاه‌ها و وب‌سایت‌ها) باشد. به‌عنوان مثال، هنگامی که با استفاده از کارت بانکی از مغازه‌ای خرید می‌کنید یا مبلغی را از دستگاه‌های ATM یا automated teller machine برداشت می‌کنید، مبلغ مورد نظر به‌طور اتوماتیک از موجودی حساب شما کسر می‌شود.
یکی از مشهورترین و البته کوچک‌ترین دستگاه‌ها که خدمات بانکداری الکترونیکی را ارائه می‌دهد، دستگاه‌های خودپرداز یا ATM هستند که شامل مجموعه‌ای به‌هم پیوسته از بخش‌های متفاوت است که به شبکه مرکزی بانک‌ها متصل شده‌اند.
سیستم Fedwire نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های انتقال پول در دنیا شناخته می‌شود که به بیش از ۹ هزار مشتری امریکایی خود اجازه انتقال مقادیر بسیار بالایی پول را می‌دهد.
شروع بانکداری الکترونیک
سال‌هاست بسیاری از موسسات مالی، از کامپیوترهای بسیار قدرتمند برای اتوماسیون‌سازی فرآیند پرداخت مشتریان خود استفاده می‌کنند.
با نگاهی به تاریخ، متوجه می‌شویم که بانک امریکا نخستین موسسه‌ای بود که تصمیم گرفت تا کارهای زمانبر و بسیار سختی مانند وصول چک و مدیریت حساب‌های مشتریان خود را به‌وسیله کامپیوتر انجام دهد.
پس از آن، سایر بانک‌ها به‌طور تدریجی شروع به حذف چک‌ها و عملیات دستی کردند و به سمت یک سیستم تمام اتوماتیک روی آوردند.
با پیشرفت روزافزون ماشین‌ها و اضافه شدن قابلیت‌هایی مانند پردازش اطلاعات، دسته‌بندی اتوماتیک اطلاعات و فناوری OCR (برای تشخیص متن و ترجمه آن به زبان ماشین) تمایل بانک‌های مختلف در سراسر جهان برای استفاده از سیستم‌های کامپیوتری بیشتر شد.
نسل اول ماشین‌هایی که وارد چرخه بانکداری الکترونیکی شدند، قادر بودند کارهایی مانند گزارش‌دهی برداشت و واریز مشتریان، ارائه صورتحساب لحظه‌ای، توقف انجام تراکنش و مدیریت موجودی حساب را انجام دهند.
بانکداری الکترونیک مدرن
در ابتدای راه‌اندازی سیستم بانکداری الکترونیک، مردم رغبتی به استفاده از آن نداشتند یا شاید به آن اعتماد نمی‌کردند. به همین دلیل، بانک‌ها مجبور شدند برای گسترش استفاده مردم از بانکداری الکترونیک، جایزه‌های ویژه و تشویقی در نظر بگیرند، اما این روزها مشوق‌ها به کارمزد تبدیل شده و بانک‌ها از این مسیر کسب درآمد می‌کنند. امروزه عملیات بانکداری الکترونیکی بسیاری از نیازهای بانکی افراد را پاسخ می‌دهد. افزایش زیرساخت و پیشرفت فناوری دو عامل مهمی هستند که به کمک بانک‌ها آمده‌اند تا بتوانند خدمات بهتر و سریع‌تری به مشتریان خود ارائه دهند. این پیشرفت‌ها تا جایی ادامه پیدا کرده که این روزها برخی بانک‌های بین‌المللی شعبه فیزیکی ندارند و تمام خدمات را به صورت تماما اینترنتی به مشتریان خود ارائه می‌دهند. این بانک‌ها علاوه بر اینکه هزینه‌های مرتبط با نگهداری شعب را بسیار کاهش داده‌اند، به علت ارائه خدمات بهتر با درصد سود بالاتر در مقایسه با سایر بانک‌ها، توانسته‌اند توجه بسیاری از افراد را جلب کنند.
بانکداری الکترونیک در ایران
سابقه فعالیت‌های بانکداری الکترونیک در ایران به سال ۱۳۵۰ برمی‌گردد. آن موقع بانک تهران با در اختیار گرفتن بین ۷ تا ۱۰ دستگاه خودپرداز در شعبه‌های خود نخستین تجربه پرداخت اتوماتیک پول را تنها در همان شعبه نصب شده بر عهده داشتند.
اواخر دهه ۱۳۶۰ بانک‌های کشور با توجه به کاربرد کامپیوتر شخصی و احساس نیاز به اتوماسیون عملیات بانکی به رایانه‌ای کردن عملیات بانکی پرداختند.
طرح جامع اتوماسیون بانکی پس از مطالعه و بررسی‌های گوناگون در قالب پیشنهادی برای تحولی جامع در برنامه‌ریزی فعالیت‌های انفورماتیکی بانک‌ها به مسئولان شبکه بانکی ارائه شد که با مصوبه مجمع عمومی بانک‌ها در سال ۷۲ طرح جامع اتوماسیون سیستم بانکی شکلی رسمی به خود گرفت.
در همان سال بانک مرکزی، شرکت خدمات انفورماتیک را به‌عنوان سازمان اجرایی طرح جامع انفورماتیک سیستم بانکی تاسیس کرد.
طی سال‌های ۷۲ و ۷۳ جرقه‌های ایجاد سوییچ ملی برای بانکداری الکترونیکی زده شد و در همان راستا شبکه ارتباطی بین بانک ملی و فروشگاه‌های شهروند ایجاد شد.
در سال ۱۳۷۹ سازمان گسترش صنایع ایران اقدام به تأسیس شرکت تجارت الکترونیک ایرانیان (Iranian Ecomerce Company- IEC) برای ایجاد شبکه پرداخت کارتی براساس مدل رایج بین‌المللی کرد و پس از تأسیس بانک پارسیان در سال ۱۳۸۱ به بانک پارسیان فروخته شد و به شرکت تجارت الکترونیک پارسیان (Parsian Ecomerse Company – PEC) تغییر نام داد. این شرکت از پیشگامان ایجاد شبکه پرداخت در کشور است.
خرداد ۱۳۸۱، مجموعه مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی موسوم به «شتاب» به تصویب رسید. شتاب با ایجاد ارتباط بین دستگاه‌های خودپرداز سه بانک، به‌طور رسمی متولد شد. بانک‌های کشاورزی، توسعه صادرات و صادرات ایران در پایلوت اولیه این طرح حضور داشتند و بانک‌های خصوصی سامان و کارآفرین نیز درخواست کردند که در آزمایش‌های اولیه شتاب، حضور داشته باشند.
بنابراین می‌توان گفت تاریخچه بانکداری الکترونیک ایران به‌طور رسمی به سال ۱۳۸۱ و آغاز به کار شبکه تبادل اطلاعات بین‌بانکی (شتاب) به‌عنوان سوئیچ ملی کارت بر می‌گردد. درحال‌حاضر، بیشتر بانک‌های ایران به‌طور مستقیم طرح‌های بانکداری الکترونیکی خود را پیش برده و می‌برند. بانک ملی با طرح سیبا، بانک تجارت با طرح SGB، بانک صادرات با طرح سپهر، بانک رفاه با طرح جاری همراه، بانک کشاورزی با طرح مهر، بانک ملت با طرح جام و بانک‌های خصوصی با طرح بانکداری ۲۴ ساعته و به‌طور مجزا و منفرد بانکداری الکترونیکی را در حوزه تحت پوشش خود تجربه کرده و می‌کنند.
پیش به سوی کاهش هزینه
گسترش زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات از بایدهایی است که برای توسعه بانکداری الکترونیک باید مدنظر قرار گیرد. این درحالی است که هنوز هم در ایران توسعه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات با چالش‌هایی روبه‌رو است. با این وجود، برات قنبری، کارشناس اقتصادی که سابقه معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی وزارت اطلاعات و فناوری اطلاعات را نیز در کارنامه کاری خود دارد، تاکید می‌کند اگر بانک‌ها از فناوری اطلاعات استفاده نمی‌کردند مسلما امروز توان ادامه حیات نداشتند. به‌گفته قنبری با وجود هزینه‌های بالای سخت‌افزاری، فناوری اطلاعات تا کنون در بانک‌های خصوصی و بانک‌های واگذار شده در قالب اصل ۴۴ به‌درستی ریشه دوانده و سیستم بانکی به این باور درست رسیده که این نوع فناوری، صرف هزینه‌های یادشده را توجیه پذیرمی‌کند. از سوی دیگر، آمار خدمات بانکداری الکترونیک در عرصه بین‌المللی حاکی از آن است که در ۱۰ سال گذشته این خدمات به‌طور چشمگیری دستخوش تغییر و تحول شده است. برای نمونه در ایالات متحده تا پایان سال ۲۰۱۴ معادل ۴۵۰ میلیون مشترک بانکداری تلفن همراه در عرصه نظام مالی بین‌المللی شناسایی شده‌اند. براساس آمار، بانک مرکزی در ایران نیز روند متقاضیان خدمات بانکی متکی بر شعب، تلفن و حتی ATM نزولی و در مقابل خدمات برخط و بانکداری تلفن همراه فزاینده بوده است.
ابزاری برای کسب‌وکار الکترونیک
در دنیای امروز مبادلات برون مرزی بدون اینترنت و کارت‌های اعتباری پذیرفته شده در سطح بین‌المللی امکان‌پذیر نیست.
باید توجه داشت که استفاده از این ابزارهای نوین طی این چند سال نحوه دسترسی مشتریان بانکی را تغییر داده است.
در سال‌های اخیر، روند رو به رشد استفاده از ابزارهای نوین پرداخت الکترونیک در سیستم بانکی کشور قابل توجه است، حال آنکه در این مدت رشد نقدینگی در اقتصاد ایران به‌شدت افزایش یافته و این گمان می‌رود که رابطه‌ای میان استفاده از ابزارهای نوین پرداخت الکترونیک و رشد نقدینگی وجود داشته باشد. در یک نگاه کلی می‌توان ابزارهای نوین پرداخت الکترونیک را زیرمجموعه‌ای از کسب و کار الکترونیک که ارمغان فناوری اطلاعات است، دانست. استقرار تجارت الکترونیک نیازمند بسترسازی‌های مناسب اقتصادی، فنی، مخابراتی، حقوقی، انسانی و فرهنگی است. بانکداری الکترونیک و به تبع آن پول الکترونیک و ابزارهای آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بسترهای لازم در زمینه تجارت الکترونیک، از طریق تسهیل در پرداخت و نقل و انتقال الکترونیکی وجوه معاملات اینترنتی می‌تواند زمینه رشد و توسعه تجارت الکترونیکی را بیش از پیش فراهم کند.
سخن آخر…
باوجود تمام تلاش‌های انجام‌شده بابت ایجاد بانکداری الکترونیکی در کشور، ما با یک واقعیت تلخ روبه‌رو هستیم که هنوز نتوانسته‌ایم همگام با رشد و گسترش این صنعت بانکداری الکترونیکی در دنیا و حتی کشورهای منطقه، گام برداریم.
دلایل این ضعف را تیز می‌توان نبود پیشرفت مناسب در توسعه زیرساخت‌ها و کم‌توجهی به توانایی مهندسان داخلی و مشکل در توسعه کمی و کیفی دستگاه‌های خودپرداز و سایر تجهیزات بانکداری الکترونیکی دانست. البته در چند سال گذشته این مشکل به‌ویژه در شهرهای بزرگ تا حد قابل‌قبولی حل شده است.
