به گزارش بنکر (Banker)، آمارهای قابل استناد نشان می‌دهد که نسبت ارزشی این دو کالا به حدود یک به 60 رسیده است. به این معنی که ارزش 60 بشکه نفت خام با یک اونس طلا برابری می کند. حتی این نسبت در ماه مارس 2020 به حدود یک به 70 نیز رسید. این درحالی است که ارزش طلای سیاه در برابر طلای زرد در سال های 2018 و 2019 میلادی متفاوت از سال 2020 بوده است. در این سال‌ها ارزش 20بشکه نفت خام معادل یک اونس طلا بود. بررسی ها نشان می دهد که عوامل دوگانه ای در شکل گیری این وضعیت نقش داشته اند.
تکرار تجربه 3 دهه قبل
اکنون قیمت هر اونس طلای جهانی در کانال 1682 دلار و هر بشکه نفت خام (شاخص برنت) در محدوده 28 دلار است. طلای زرد در بالاترین نرخ خود نسبت به سال های گذشته قرار دارد؛ اما طلای سیاه در حال تجربه افت های شدید قیمتی است که در شوک‌های نفتی دهه 1990 با آن مواجه شده بود.
اما برای مقایسه نفت و طلا به دهه قبل از آن باید رجوع کرد. منظور شوک سوم نفتی 1986 است که با تغییر رویکرد غرب نسبت به مصرف انرژی شکل گرفت و اوپک را در بحرانی جدی قرار داد.
قیمت نفت خام در آن سال از 26.92 دلار در بشکه به 14.64 دلار در بشکه سقوط کرد و ارزشش در برابر طلا کم شد. نسبت ارزش نفت به طلا که در سال های قبل از این شوک نفتی حدود 10 تا 12 بشکه به ازای هر اونس طلا بود؛ به یکباره در سال 1986 تغییر کرد و به 25 بشکه نفت در برابر یک اونس طلا رسید. در سال 1986 قیمت هر اونس طلای جهانی 386 دلار ثبت شده است.
سال های بعدی دهه 1980 اوضاع بدتر نیز شد. به طوری که در سال 1988 قیمت هر بشکه نفت همچنان 14 دلار بود اما تقاضا برای طلا افزایش یافته بود و قیمت هر اونس به 437 دلار رسیده بود. به همین خاطر ارزش 30 بشکه نفت با یک اونس طلا برابر شد. شاید بتوان این نسبت را بدترین رابطه اونس طلا و نفت خام طی 100 سال گذشته دانست که الان رکورد آن شکسته شده است؛ با برابری ارزش 60 بشکه نفت به ازای هر اونس طلا.
دخالت دولت ها نسبت ها را به هم ریخته است
سؤال اینجاست که چه عواملی در شکل گیری این شرایط نقش اصلی را داشته اند؟
در این باره سید مهدی حسینی، کارشناس ارشد حوزه انرژی می گوید: « مهمترین علت این فاصله بی سابقه میان قیمت نفت و طلا سقوط قیمت نفت است. در حالی که قیمت طلا با افزایش تقاضا مدام در حال صعود است. کاهش شدید قیمت نفت نیز اگرچه با شیوع ویروس کرونا و افت تقاضا آغاز شد اما نتیجه مستقیم دخالت منفی دولت ها و کشورها در بازار بود که همچنان ادامه دارد.»
حسینی در گفت وگو با «ایران» توضیح می دهد: « روزی قیمت گذاری نفت خام بر مبنای پارامترهای خاص مانند هزینه تمام شده بشکه های نفتی و سودهای انتظاری شرکت های نفتی انجام می شد یا متأثر از قیمتی بود که در بورس های جهانی بر اساس پیش بینی ها از رشد اقتصادی جهان و انتظارات از تقاضا و عرضه نفت تعیین می شد. اما حالا شرایط فرق دارد. اکنون این دخالت دولت ها و اهداف سیاسی آنهاست که تعیین‌کننده قیمت نفت شده است.»
او با اشاره به اینکه تنها دخالت مفید در دهه های اخیر از سوی اوپک اعمال شده است، می گوید: « دخالت اوپک همواره برای این بود که بازار آرام و باثبات باشد. این سازمان تولید خود را متناسب با تقاضای جهانی تنظیم می کرد تا در یک رقم مشخص بازار به ثبات برسد. اما الان شرایط متفاوت است. اکنون بازار نفت 3 رهبر دارد؛ امریکا، روسیه و عربستان. این سه قدرت تعیین کننده نیز هر کدام اهداف سیاسی خود را در بازار دنبال می کنند.»
امریکا به دنبال رهبری بازار نفت
اوپک دیگر تنها عنصر مؤثر بازار نفت نیست که تصمیماتش بازار را تکان دهد. اکنون روسیه با بیش از 11 میلیون بشکه در روز، امریکا با بیش از 13 میلیون بشکه در روز دو تولیدکننده بزرگ بازار نفت شده اند. عربستان نیز که روزی از طریق اوپک به عنوان بزرگترین تولیدکننده آن در بازار نقش بازی می کرد، الان با بیش از 10 میلیون بشکه در روز توان واقعی تولید در کنار روسیه و امریکا دست به دخالت های نفتی منفی در بازار می زند. مانند تخفیف های قیمتی بعد از 6 مارس که نقش زیادی در سقوط قیمت ها به کانال 20 دلار در بشکه داشت.
حسینی می گوید: « با شیوع کووید-19 پیش‌بینی می شود که بین 6 تا 10 میلیون بشکه در روز از میانگین تقاضای جهانی نفت خام کم شود. این موضوع فشار به بازار نفت می‌آورد اما تصمیمات غیرسازنده تولیدکنندگان نفت به این شرایط دامن زده است. معتقدم امریکایی ها بخش عمده ای از این شرایط را راه انداختند که بازار از دست اوپک خارج شود و بتوانند کنترل آن را در دست بگیرند. احتمال فروپاشی اوپک یا از دست دادن تأثیر آن در آستانه 60سالگی‌اش بسیار زیاد است. چراکه ممکن است عربستان، امارات و کویت برای همراهی امریکا و روسیه از این سازمان خارج شوند.»
او معتقد است که بازار نفت با بحرانی مشابه بحران 1986 مواجه شده است. زمانی که ساختارهای بازار نفت تغییر کرد و تقاضا کم شد. به همین خاطر رابطه نفت و طلا نیز مشابه آن سال شده است.
این کارشناس ارشد انرژی درباره بحران شوک نفتی 1986 میلادی بیان می کند: «آن زمان اوپک سرمست از موفقیت خود در تحریم نفتی کشورها بود. اما برخلاف 2 شوک نفتی بعد از چهارمین جنگ اعراب و اسرائیل در 1973 میلادی، در شوک سوم قیمت ها کاهشی شد. چراکه آژانس بین‌المللی انرژی شکل گرفته بود و باکمک این آژانس، در مقابل افزایش شدید قیمت‌های نفت خام در سال 1979 و 1980م، کشورهای صنعتی صرفه‌جویی بیشتر در مصرف نفت را در پیش گرفتند و با جایگزینی سایر منابع انرژی به جای نفت اقدامات موثری در کاهش تقاضا برای نفت رقم زدند. آن زمان بود که اوپک دریافت که نیاز به بخش تحقیقات و بررسی بازار دارد.»
بازوی تقویت طلا و افزایش فاصله
اما بخشی از وضعیت فاصله ارزشی طلا و نفت به افزایش تقاضا برای طلا بازمی گردد. در این باره مرتضی بهروزی فر، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در گفت و گو با خبرنگار ما توضیح می دهد: « شیوع ویروس کرونا در سطح جهانی و ورود آسیب به بازارهای مالی، منجر به افزایش تقاضا برای طلا شده است. چراکه کالای امنی برای سرمایه گذاری است و ریسک کمی دارد. این افزایش تقاضا منجر به افزایش قیمت طلا شده است.»
در همین حال فریدون برکشلی، رئیس گروه مطالعات انرژی وین نیز در گفت و گو با «ایران» بیان می کند: « افزایش قیمت طلا نشانه نگران‌کننده ای است. طلا آخرین محل برای سرمایه گذاری و حفظ ارزش پول در شرایط نابسامان اقتصادی جهان است. این نشان می دهد که بازیگران اقتصادی جهان نگران هستند و آینده اقتصاد خیلی مبهم شده است.»
او با بیان اینکه ابهامات بازار نفت نیز بسیار زیاد است، ادامه می دهد: «هیچ کس نمی داند که ماه مه یا ژوئن قیمت نفت تک رقمی می شود یا تقویت می شود. تولیدکنندگان بزرگ هم بازار را گیج می کنند و علائم مشخصی به بازار نمی دهند. همین موضوع هم باعث فاصله ارزش طلا و نفت شده است. در واقع در سال های 86-۱۹۸۵ هم فاصله خیلی زیاد شد، اما این فاصله چندین ده برابری غیرعادی است. برکشلی تصریح می‌کند: « اما هنوز فکر می کنم که به طور کامل به قیمت نفت
بر نمی‌گردد. ناتوانی از برآورد آینده کوتاه و میان مدت اقتصاد جهان و به ویژه امریکا و غرب، به تب تقاضا برای خرید طلا دامن زده است. بخش عمده خرید و فروش هم فیزیکی است. این در حالی است که نرخ بهره در آمریکا تقریباً صفر شده است.»
*عطیه لباف
