قدیمی ها می گفتند؛ پول ، چرک کف دسته ! این جمله بسیار عاقلانه است. پول تقریبا از چرک کف دست هم آلوده تر و کثیف تر است. اسکناس های کاغذی در همه جا مورد استفاده قرار می گیرند و تمامی مشاغل بویژه تحویلداران بانکها با آن در ارتباط هستند، غافل از این که این اسکناس چه ناقل خوبی برای عوامل بیماری زا محسوب می شود. سال پیش دکتر داوود دانش جعفری ، وزیر امور اقتصادی و دارایی در همایش بانکداری الکترونیکی با بیان این که دنیای امروز با گسترش بانکداری الکترونیکی بسرعت در حال پیشرفت است ، تاکید کرد: بر اساس شاخص های منتشر شده از سوی بانک جهانی ، شاخص رابطه سلامت و بهداشت عمومی با اسکناس نشان می دهد که اسکناس 70 نوع بیماری را به انسان منتقل می کند، به همین ترتیب هر چه نقل و انتقال اسکناس کاهش یابد، بهداشت عمومی نیز افزایش می یابد.
در گذشته ، انسان ها با سکه های طلا و نقره معاملات خود را انجام می دادند. خصوصیات این دو فلز چنین بوده که خود عامل ضدباکتریایی داشته اند و با شستشویی ساده نیز آلودگی آنها از بین می رفته است البته در آن زمان به خاطر آلودگی میکروبی ، این سکه ها را نمی شستند بلکه برای این که شفافیت به سکه های طلا و نقره برگردد از سرکه یا آبلیموی ترش برای شستشوی آنها استفاده می کردند. این مواد با توجه به خاصیت اسیدی خود از عوامل ضد عفونی کننده محسوب می شوند. به همین علت براق کردن سکه ها، موجب ضدعفونی آنها نیز می شد اما با کم شدن منابع و مخازن طلا و نقره پیشرفت علم و فناوری ، پول فعلی یا اسکناس به بازار آمد که دیگر قابل شستشو نیست.
در کنار همه خصوصیات ارزنده و ارزشمند، استفاده از اسکناس دارای معایبی هم هست. اسکناس آلودگی های میکروبی و انگلی را به خود جذب و منتقل می کند. در عین حال غیرقابل شستشو و ضدعفونی کردن است و متاسفانه به دلیل دست به دست شدن پول میان اشخاص با مشاغل مختلف (بهداشتی و غیربهداشتی) استفاده همگانی نیز دارد. رفتگران شهرداری و خدمتکاران بیمارستان ها (بخشهای عفونی) گرفته تا مشاغلی مثل فروشگاه ها و بنگاه ها از خرد و کلان همه با پول سر و کار دارند و پول هنگام معامله علاوه بر آلوده شدن ، آلودگی را نیز به همه افراد جامعه انتقال می دهد. از طرف دیگر ، شناسایی پول آلوده از غیر آلوده ناممکن است. یک اسکناس بسیار تمیز می تواند حامل میلیون ها میکروب باشد.
تازه ترین مطالعه انجام شده نشان می دهد که ویروس آنفلوآنزا می تواند تا 17روز روی اسکناس زنده بماند. این تحقیق با حمایت مالی بانکهای سوئیس انجام شده است و بانکداران سوئیسی در برنامه ریزی برای اتخاذ تدابیر لازم در صورت وقوع یک بیماری همه گیر مثل آنفلوآنزا، تصمیم گرفته اند به این پرسش پاسخ دهند که آیا پول می تواند عاملی برای انتقال بیماری باشد یا خیر.این مطالعه نشان داد، انواع رایج گونه های ویروس آنفلوآنزا می توانند از 2 تا 72 ساعت روی اسکناس زنده بمانند؛ البته زمانی که این ویروس با خلط مخلوط و به پول افشانده شد، توانست تا 17 روز زنده بماند. مطالعات نشان داده است ، این ویروس وقتی به پول منتقل می شود، می تواند آنقدر قوی باشد که افراد را پس از 17روز به آنفلوآنزا مبتلا کند. به این ترتیب ، معلوم شده که تمامی آلودگی های سطوح محیطی مانند اسکناس باید به عنوان یک عامل بالقوه برای سرایت بیماری آنفلوآنزا تلقی شود؛ البته هنوز مشخص نیست که آیا ویروس روی پول می تواند به پوست منتقل شود و فرد را به بیماری مبتلا کند یا خیر؟
در اوایل دهه 1970 گزارش هایی درخصوص وجود میکروب های بیماری زای بالقوه روی اسکناس های کاغذی در کشور امریکا دادند. بیشترین عوامل بیماری زا که از طریق اسکناس منتقل می شوند ، باکتری ها هستند. بر همین اساس ، باکتری ها بویژه در خانواده های استافیلوکوک در اسکناس ها بیشتر دیده شده اند. ویروس نیز روی اسکناس می تواند تا مدتی فعال باقی باشد. مقاومت انگلها در خارج از بدن موجودات زنده بسیار کوتاه است ، اما فقط انگل گال به صورت اتفاقی و در تماس پول با پول و در زمان کوتاه منتقل می شود.میکروب ها، انگلها، قارچها و باکتری ها بر اثر خصوصیات بیولوژیکی ، عمرهای متفاوتی دارند و در مدت زمان کوتاهی خارج از بدن انسان زنده می مانند؛ اما چنانچه اسکناس مقداری مرطوب باشد، احتمال رشد باکتری ، انگل و قارچ در آن بیشتر است.
هر چه آب و هوا خشک باشد، احتمال انتقال بیماری از طریق اسکناس ها کمتر می شود. چنانچه اسکناس مرطوب باشد و زمانی طولانی در دست فرد بیمار قرار گیرد، در مدت کوتاهی این ضایعات به فرد سالم منتقل می شود، به شرط آن که فرد سالم هم مستعد و دچار ضعف ایمنی باشد. مانند بیماران دیابتی ، مبتلایان به ایدز و افراد دچار کم خونی که این ضایعات قارچی به آنها انتقال می یابد.
روی اسکناس تنها میکروب یافت نمی شود؛ بلکه همه چیز را می توان از همه جا پیدا کرد. در بعضی کشورهای غربی نظیر اسپانیا به صورت تصادفی اسکناس ها از نظر کوکائین ، بررسی و مشاهده شده اند که 80درصد آنها آلوده به کوکائین بوده است.
آنچه مسلم است ، در جامعه از نظر آموزش عمومی ، درباره خطراتی که استفاده از پول آلوده برای انسان ایجاد می کند ، کار مهمی صورت نگرفته است. در حقیقت این فرهنگ برای همه افراد جامعه جانیفتاده است که بدون شستشوی دستها قبل از غذا ، از مواد غذایی استفاده نکنیم.
در بسیاری موارد ، متصدیان اماکن تهیه و توزیع مواد غذایی ، مانند ساندویچی ها، خود هم مسوولان سرو غذا و هم مسوولیت گرفتن بهای غذای فروخته شده را به عهده دارند و طبیعی است که اقدامی نیز برای رعایت بهداشت نمی توانند صورت دهند. از طرف دیگر در این گونه اماکن به دلیل عدم وجود دستشویی و مایع دستشویی مناسب ، مراجعان بدون شستشوی دست ، اقدام به خوردن غذا می کنند در حالی که دست در جیب خود می کنند و پول را به فروشنده تحویل می دهند. حتما دیده اید گاهی کسبه ها و متصدیان مشاغل مختلف ازجمله ضایعات فروشان و خریداران ضایعات که اقدام به خرید و فروش وسایل بیمارستانی هم می کنند و وسایلی را با ضریب آلودگی بالا حمل و نقل می کنند، آنها نیز هنگام کار از پول استفاده می کنند و در حقیقت این گونه مشاغل ، باعث بیشترین آلودگی پولی می شوند.
در سال 1983 میلادی ، اسکناس هایی از جنس پلیمر در کاستاریکا و هائیتی به چاپ رسید. در سال 1988 استرالیایی ها نوعی اسکناس پلاستیکی از جنس پلیمری مخصوص ساختند که در سال 1996 به عنوان اولین کشور، اسکناس های پلیمری را به گردش انداختند. از آن تاریخ به بعد ، برخی کشورهای دیگر هم اسکناس های پلاستیکی را وارد چرخه اقتصاد خود کردند. اسکناس های پلاستیکی ، دوام بیشتری نسبت به اسکناس های معمولی دارند و جعل آنها هم بسیار مشکل تر است. اسکناس های پلاستیکی از جنس پلیمر صاف و بدون تخلخل تولید و برای محافظت و تمیزی بیشتر با یک لایه روکش پوشانده شد که این اسکناس ها از نظر بهداشتی مطمئن تر هستند و میکروب ها سخت تر روی آن دوام می آورند.
اگرچه تاکنون هیچ بیماری مشخص بالینی در ارتباط مستقیم تماس بدن با اسکناس به ثبت نرسیده است ولی انتقال میکروب های مقاوم از فردی به فرد دیگر می تواند قابل توجه باشد، حتی اگر ابتدا فقط باکتری ها در بدن موجود گیرنده سکنی گزیده باشند. این میکروب ها بعدها ممکن است در صورتی که فرد بستری باشد یا این که سیستم ایمنی بدنش ضعیف شود، از نظر بالینی عفونت چشمگیری ایجاد کنند. این آلودگی ممکن است در انتقال میکروب های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک ها یا میکروب ها که به طور بالقوه زیان آور هستند، نقش موثری را ایفا کند. با توجه به این که تحقیقات انجام شده در نقاط مختلف جهان وجود آلودگی و عفونت را در اسکناس های کاغذی به اثبات می رساند و با توجه به رشد سریع باکتری و ایجاد معضلات پوستی و چشمی ، باید به این مساله توجه ویژه شود.
در حال حاضر 7.3 میلیارد برگ اسکناس در ایران در دست مردم است که با توجه به جمعیت 70 میلیون نفری کشور، سرانه هر فرد 100 برگ می شود. این در حالی است که در کشورهای صنعتی ، سرانه هر فرد 12 تا 16 برگ اسکناس است و حتی سرانه اسکناس برای هر فرد هندی و پاکستانی 40 تا 50 برگ است.
در ایران ، سالانه 120 میلیارد ریال برای جمع آوری و امحای اسکناس ها هزینه می شود.کارتهای الکترونیکی هزاران فایده دارند بویژه با افزایش جمعیت ، مبادلات نیز افزایش یافته و ضرورت نیاز به این کارتها بیشتر شده است و از این راه می توان انتقال این بیماری ها و میکروب ها را تا حد زیادی کاهش داد.صددرصد آلوده در مطالعه ای که سال 1384 درخصوص آلودگی باکتریایی انواع اسکناس های کاغذی در ایران انجام شد مشخص شد ؛ 46 درصد از انواع اسکناس های کاغذی باکتری های گرم مثبت و 54 درصد باکتری های گرم منفی دارند. به عبارت دیگر صددرصد اسکناس ها آلودگی میکروبی داشتند. همچنین این مطالعه نشان داد؛ بیشترین میکروب های جدا شده از اسکناس ها ، باکتری های بیماری زای شناخته شده ای هستند که مولد بیماری های مختلف در انسانند. در این مطالعه ، نتیجه گرفته شد که اسکناس های رایج در سطح کشور به طور معمول آلوده به باکتری هستند و آنها را می توان یک خطر بالقوه برای افراد جامعه در نظر گرفت.
