از آنجاکه کل افراد جامعه به لحاظ شرایط اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، مذهبی و امثال آن یکسان نیستند و اجرای قانون بدون توجه به وضعیت آنان، آثار و تبعات ناگواری از جمله عدم استقرار عدالت اجتماعی به همراه خواهد داشت، قانون مالیات‌ها نیز این موضوع مستثنی نیستند و برای بسط و توسعه عدل و برابری در جامعه، با توجه به ناهمگونی‌ها و نابرابری‌های موجود در جامعه برای برخی در زمینه مالیات‌ستانی معافیت‌هایی را در نظر گرفته است.
لازم به ذکر است در صورتی که شخص حقیقی هیچ‌گونه درآمدی نداشته باشد، میزان معافیت مالیاتی درآمد حقوق از درآمد مشمول مالیات سالانه مستغلات از مالیات معاف و مازاد طبق مقررات، مشمول مالیات می‌شود و در این زمینه، میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق از یک یا چند منبع، هر ساله در قانون بودجه سنواتی مشخص می‌شود.
همچنین درآمد سالانه مشمول مالیات صاحبان مشاغل که اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر تسلیم کنند تا میزان معافیت قانون مالیات‌های مستقیم از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخ‌های یادشده در قانون مالیات‌ها خواهد بود.
علاوه بر این، مشارکت‌های مدنی اعم از اختیاری و قهری شرکا حداکثر می‌توانند از دو معافیت استفاده کنند و مبلغ معافیت به طور مساوی بین آنان تقسیم و باقیمانده سهم هر شریک جداگانه مشمول مالیات خواهد بود.
چنانچه شخص حقیقی دارای بیش از یک واحد شغلی باشد، مجموع درآمد واحدهای شغلی با کسر فقط یک معافیت، نرخ‌های یادشده در قانون مالیات‌های مستقیم می‌شود و اشخاص حقیقی و حقوقی نسبت به سود سهام یا سهم شراکت دریافتی از شرکت‌های سرمایه‌پذیر، مشمول مالیات دیگری نخواهند شد.
شرط برخورداری از هر گونه معافیت مالیاتی برای اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در مناطق آزاد و سایر مناطق کشور، تسلیم اظهارنامه مالیاتی در موقع مقرر قانونی است و اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقوقی شامل ترازنامه و حساب سود و زیان طبق نمونه‌ای است که توسط سازمان امور مالیاتی تهیه می‌شود.
تاسیسات ایرانگردی و جهانگردی معاف ماندند
لازم به ذکر است کلیه تاسیسات ایرانگردی و جهانگردی که قبل از اجرای این ماده، پروانه بهره‌برداری از مراجع قانونی ذی‌ربط را اخذ کرده باشند، تا مدت شش سال پس از سال ۱۳۹۵ (تاریخ لازم‌الاجرا شدن قانون جدید) از پرداخت ۵۰ درصد مالیات بر درآمد ابرازی معاف می‌شوند و حکم این بند نسبت به درآمد حاصل از اعزام گردشگر به خارج از کشور مجری نیست.
معادل هزینه‌های تحقیقاتی و پژوهشی اشخاص حقوقی خصوصی و تعاونی در واحدهای تولیدی و صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری از وزارتخانه‌های ذی‌ربط که در قالب قرارداد منعقد با دانشگاه‌ها یا مراکز پژوهشی و آموزش عالی، دارای مجوز قطعی از وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی که در چارچوب نقشه جامع علمی کشور انجام می‌شود، مشروط بر اینکه گزارش پیشرفت سالانه آن به تصویب شورای پژوهشی دانشگاه‌ها یا مراکز تحقیقاتی مربوطه برسد و ناخالصی درآمد ابرازی حاصل از فعالیت‌های تولیدی و معدنی آنها کمتر از پنج میلیارد ریال نباشد، حداکثر به میزان ۱۰ درصد مالیات ابرازی سال انجام هزینه یادشده بخشوده می‌شود و معادل مبلغ منظور شده به حساب مالیات اشخاص یادشده به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی پذیرفته نخواهد شد.علاوه بر این، صددرصد درآمد صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی، شرکت‌های تعاونی روستایی، عشایری، کشاورزی، صیادان، کارگری، کارمندی، دانشجویی، دانش‌آموزان و اتحادیه‌های آنها از مالیات معاف است.
همچنین درآمد حاصل از تعلیم و تربیت مدارس غیرانتفاعی اعم از ابتدایی، راهنمایی، متوسطه، فنی‌و‌حرفه‌ای، آموزشگاه‌های فنی‌و‌حرفه‌ای آزاد دارای مجوز از سازمان آموزشی فنی‌و‌حرفه‌ای کشور، دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی و مهدکودک در مناطق کمتر توسعه یافته و روستاها از پرداخت مالیات معاف هستند.
باشگاه‌ها و موسسات ورزشی هم معافیت مالیاتی دارند
علاوه بر این، درآمد موسسات نگهداری از معلولان ذهنی و حرکتی بابت نگهداری اشخاص یادشده که حسب مورد دارای پروانه معافیت از مراجع ذی‌ربط هستند و درآمد باشگاه‌ها و موسسات ورزشی دارای مجوز از سازمان تربیت‌بدنی حاصل از فعالیت‌های ورزشی از پرداخت مالیات معاف هستند.
البته علاوه بر موارد ذکر شده، وجوه پرداختی بابت انواع بیمه‌های عمر و زندگی از طرف موسسات بیمه که به موجب قراردادهای منعقده بیمه، عاید ذی‌نفع می‌شود از پرداخت مالیات معاف هستند.لازم به ذکر است هزینه‌های درمانی هر مؤدی بابت معالجه خود، همسر، اولاد، پدر و مادر، برادر و خواهر تحت تکفل در یک سال مالیاتی و همچنین حق بیمه پرداختی هر شخص حقیقی به موسسات بیمه ایرانی بابت انواع بیمه‌های عمر و زندگی و بیمه‌های درمانی از درآمد مشمول مالیات مؤدی کسر می‌شود.
اشخاصی که آورده نقدی برای تامین مالی پروژه، طرح و سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی را در قالب عقود مشارکتی فراهم کنند، معادل حداقل سود مورد انتظار عقود مشارکتی شورای پول و اعتبار از پرداخت مالیات بر درآمد معاف می‌شوند و برای پرداخت‌کننده سود معادل سود پرداختی یادشده به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی تلقی می‌شود.
گفتنی است استفاده‌کننده از معافیت قانون مالیات‌ها، تا دو سال نمی‌تواند آورده نقدی را از بنگاه تولیدی خارج کند و در صورت کاهش آورده نقدی، به میزان ارزش روز معافیت استفاده شده، مالیات سال خروج آورده نقدی اضافه می‌شود.
معافیت‌های مالیاتی در آخرین اصلاحیه قانون مالیات‌ها
در آخرین اصلاحیه قانون مالیات‌ها، قانونگذار آن قسمت از درآمد موقوفات عام که طبق موازین شرعی به مصرف اموری از قبیل تبلیغات اسلامی، تحقیقات فرهنگی، علمی و دینی، فنی، اختراعات، اکتشافات، تعلیم و تربیت، بهداشت و درمان، بنا و تعمیر و نگهداری مساجد و مصلاها، حوزه‌های علمیه و مدارس علوم اسلامی و مدارس و دانشگاه‌های دولتی، تعمیر آثار باستانی و امور عمرانی و آبادانی، کمک به مستضعفان و آسیب‌دیدگان حوادث ناشی از سیل، زلزله، جنگ، آتش‌سوزی و حوادث غیرمترقبه، مشروط به اینکه درآمد و هزینه‌های مزبور به تایید سازمان اوقاف و امور خیریه رسیده باشد، از مالیات معاف کرده است.
همچنین درآمد حاصل از ساخت، تعمیر و نگهداری مراکز نگهداری کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست در گروه‌های سنی و جنسی مختلف، مراکز نگهداری و مراقبت سالمندان، کارگاه‌های حرفه‌آموزی و اشتغال مصدومان ضایعه نخاعی، معلولان ذهنی و کودکان نابینا، کم‌بینا، کم‌شنوا و ناشنوا و سایر مراکز اماکنی که بتوانند در خدمت مددجویان سازمان‌های حمایتی بهزیستی کشور قرار گیرند، از پرداخت مالیات معاف شده‌اند.علاوه بر این، کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی موسسات خیریه و عام‌المنفعه که به ثبت رسیده‌اند و سازمان امور مالیاتی کشور بر درآمد و هزینه آنها نظارت کند، از پرداخت مالیات معاف هستند و کمک‌ها نقدی و غیرنقدی در هر سال مالی که به مصرف نرسیده باشند، بدون تعلق مالیات به سال مالی بعد منتقل می‌شوند.
البته قانونگذار در اصلاحیه قانون مالیات‌ها، درآمدها و عایدی حاصل از موقوفات، کمک‌ها و هدایای دریافتی نقدی و غیرنقدی را از پرداخت مالیات معاف کرده، اما این حکم شامل شرکت‌های زیرمجموعه آنان نمی‌شود.
همچنین فعالیت‌های انتشاراتی، مطبوعاتی، قرآنی (دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه‌های مربوطه) فرهنگی و هنری که به موجب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شوند، از پرداخت مالیات معاف هستند.
