به گزارش بنکر (Banker)، این سیاست که از سال‌ها قبل امتحان خود را در سایر کشورهای دنیا پس داده است از زمستان امسال به ابزارهای بانک مرکزی ایران افزوده شد. دراین سیاست بانک مرکزی به جای مهار نرخ تورم از طریق کنترل پایه پولی، تنظیم نرخ بهره را هدف اصلی خود قرار داده است. دراین راستا اقتصاددانان اعتقاد دارند که نرخ بهره مهم‌ترین مؤلفه و نرخ در بازار پول است که با تنظیم آن می‌توان نرخ تورم را نیز کنترل کرد. درعملیات بازار باز، بانک مرکزی از طریق خرید یا فروش اوراق اسلامی دولتی که توسط خزانه منتشر می‌شود، حجم پول و نرخ بهره را کنترل و تنظیم می‌کند. درهمین راستا در نخستین روز اجرای این عملیات، معامله تعداد 10 هزار برگه اسناد خزانه اسلامی در این بازار بین بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و یکی از بانک‌های دارای مجوز به منظور تأمین کمبود نقدینگی این بانک انجام شد. «ایران» در گفت‌و‌گوی کوتاهی با «عباس معمارنژاد» معاون امور بانک، بیمه و شرکت‌های دولتی وزارت امور اقتصادی و دارایی نحوه کارکرد این سیاست جدید پولی را بررسی کرده است.
چند روزی از اجرایی شدن «عملیات بازار باز» می‌گذرد، هدف اصلی این سیاست جدید پولی چیست؟
عملیات بازار باز یکی از ابزارهای سیاستگذاری پولی است که از سال‌ها قبل مورد توجه بانک‌های مرکزی دنیا قرار گرفته است و هدف اصلی آن تنظیم نرخ سود در بازار است تا در نهایت از این طریق نرخ تورم کنترل شود.
بانک مرکزی با این عملیات چگونه نرخ سود را تنظیم می‌کند؟
بانک مرکزی براساس مطالعات علمی و با توجه به واقعیت‌های اقتصاد کشور و همچنین اهدافی که در نظر گرفته است، دامنه یا کریدوری برای نرخ سود تعیین می‌کند. درصورتی که نرخ سود بانکی در کشور در این دامنه نوسان داشته باشد، مشکلی نیست، اما در صورتی که نرخ سود نوسان بالایی داشته باشد، بانک مرکزی از طریق عملیات بازار باز و خرید و فروش اوراق دولتی وارد عمل می‌شود.
چگونه از طریق خرید و فروش اوراق نرخ سود تنظیم می‌شود؟
زمانی که نرخ سود بانکی به سقف دامنه یا کریدور تعیین شده نزدیک شود، بانک مرکزی با خریداری اوراق دولتی پول به بازار تزریق می‌کند و با این اقدام باعث کاهش نرخ سود می‌شود. حال در صورتی که نرخ سود بانکی به کف دامنه نزدیک شود، بانک مرکزی با فروش اوراق پول را از بازار جمع‌آوری می‌کند و نرخ سود را به رقم متعادل خود می‌رساند. در واقع دراین عملیات بانک مرکزی یک نرخ کف و سقف برای نرخ سود تعیین و سعی می‌کند تا نرخ سود را درکف دامنه متعادل و تنظیم کند.
چه نوع اوراقی در عملیات بازار باز خرید و فروش می‌شود؟
نکته مهم در این عملیات این است که تنها اوراق قرضه‌ای که مد نظر است اسنادی دولتی است که توسط خزانه‌داری کل منتشر می‌شود. بنابراین بازارسازی مناسبی برای اوراق دولتی ایجاد می‌شود.
عملیات بازار باز سال هاست که در کشورهای مختلف استفاده می‌شود، چرا تا پیش از این از این سیاست جدید پولی بهره نگرفته ایم؟
اجرایی شدن این عملیات به قانون و دستورالعمل نیاز داشت و علاوه‌بر این باید با شرع انطباق داده می‌شد. اکنون که بسترهای قانونی و شرعی آن مهیا شده است به طور رسمی بازار باز در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفته است.
تا پیش از این بانک مرکزی با عملیات بین بانکی سعی می‌کرد تا نرخ سود را تنظیم کند که موفقیت‌هایی نیز داشت. برهمین اساس نرخ سود بازار بین بانکی از 21 درصد اکنون به حدود 18 درصد کاهش یافته است. اما با اجرای عملیات بازار باز تأثیرگذاری افزایش می‌یابد و به‌صورت غیرمستقیم نرخ سود را تنظیم می‌کند.
براساس ماده 3 آیین نامه اجرایی بند م تبصره 5 قانون بودجه سال‌جاری در خصوص عملیات بازار باز به وزارت اقتصاد اجازه داده شده است بخشی از بدهی‌های قطعی دولت به بانک‌ها را که در چارچوب قوانین تا پایان سال 97 ایجاد شده است، تا سقف 20 هزارمیلیارد تومان بهادار‌سازی کند. بدین ترتیب سقف فروش اوراق در عملیات بازار باز همین 20 هزار میلیارد تومان است؟
خرید و فروش اوراق دولتی در عملیات بازار باز هیچ سقفی ندارد و براساس شرایط و رصد روزانه بازار بانک مرکزی می‌تواند از این ابزار استفاده کند. رقم 20 هزار میلیارد تومانی که در آیین‌نامه اجرایی مطرح شده است تنها به پرداخت بخشی از بدهی‌های دولت مربوط می‌شود. درواقع درکنار راهکارهای مختلفی که برای تسویه بدهی‌های دولت پیش‌بینی شده است دولت می‌تواند تا 20هزار میلیارد تومان را نیز در قالب عملیات بازار باز تسویه کند و ارتباطی به سقف کل عملیات بازار باز ندارد.
وزارت امور اقتصادی و دارایی چه زمانی از این حکم قانونی یعنی 20 هزار میلیارد تومان استفاده می‌کند؟
2 بهمن خزانه‌داری کل کشور در نامه‌ای خواستار فراهم کردن بسترها برای فروش 20 هزار میلیارد تومان و تسویه بدهی دولت شد. بنابراین بزودی شاهد استفاده از این حکم قانون بودجه خواهیم بود.
*سیاوش رضایی
