با این حال، سال گذشته برخی کارشناسان نرخ دلار را برای سال ۱۴۰۱ بیش از ۳۰ هزار تومان پیش‌بینی کرده بودند. در این میان، یکی از مهم‌ترین عواملی که از افزایش نرخ دلار به بیش از ۳۰ هزار تومان جلوگیری کرد، خوشبینی‌های به‌وجود آمده نسبت به توافقات وین بود. با این حال، ادامه‌دار و فرسایشی شدن این مذاکرات رفته‌رفته تاثیر منفی خود را بر بازار می‌گذارد.
از سوی دیگر، خبرها حاکی از آزادسازی بخشی از پول‌های بلوکه‌شده ایران است که انتظار می‌رفت این خبر تاثیر مثبتی بر بازار بگذارد و نرخ دلار را کاهشی کند اما برخی کارشناسان معتقدند تاثیر مثبت این خبر خنثی‌کردن خبرهای منفی از مذاکرات برجام است.
سیگنال منفی امریکا به بازار دلار
به گفته برخی از فعالان بازار، اظهارات منفی مقام‌های امریکایی درباره کاهش احتمال رسیدن به توافق هسته‌ای موجب‌شده میزان ورود تقاضا به بازار داخلی بیشتر شود.
بر همین اساس، قیمت دلار در انتهای هفته سوم فروردین در مسیر صعودی قرار گرفت و به سطح ۲۷ هزار و ۸۰۰ تومانی نزدیک شد. بسیاری معتقدند در صورتی که نرخ ارز در ابتدای هفته جاری بتواند از این سطح عبور کند، بازار ارز با موج جدیدی از تقاضای احتیاطی مواجه خواهد شد.
در مقابل برخی خبرها که جو افزایش نرخ را در بازار ارز برجسته کرده، دسته‌ای از معامله‌گران روی آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده مانور می‌دهند. اواخر هفته گذشته، خبر آزادسازی بخشی از دلارهای بلوکه‌شده منتشر شد و برخی از رسانه‌ها خبر دادند، ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در کره به ازای آزادسازی ۳ زندانی دو تابعیتی ایرانی-امریکایی رفع‌توقیف خواهد شد. با این حال، به نظر می‌رسد برای بازار خبر توافق هسته‌ای و احیای درآمدهای نفتی نسبت به آزادسازی برخی پول‌های بلوکه‌شده، اهمیت بیشتری دارد.
دلیل افزایش نرخ دلار در روزهای اخیر
پیمان مولوی، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو باصمت اظهارکرد: دلیل افزایش نرخ دلار در روزهای اخیر به‌دنبال فشار و تقاضای آخر سال گذشته برای مسافرت به خارج از کشور بود. از سوی دیگر، هرقدر مذاکرات وین فرسایشی شود، نرخ دلار افزایشی می‌شود. با این همه، به نظرمی‌رسد دولت به صورت هدفمند به دنبال این است که شوک کاهش نرخ دلار را بعد از به نتیجه رسیدن مذاکرات کنترل کند.
وی درباره پیش‌بینی نرخ ارز در روزهای آینده، بیان کرد: اگر مذاکرات به نتیجه برسد و پول‌های بلوکه‌شده ایران آزاد شود، دولت حداقل در کوتاه‌مدت به سمت کنترل نرخ ارز می‌رود تا کمی این فشار را کاهش دهد. اما اگر از نظر نقطه تعادلی نرخ ارز؛ یعنی ارزش ذاتی دلار، به قضیه نگاه کنیم، نرخ ارز حدود ۳۲ هزار تومان خواهد بود. نقطه تعادلی مبتنی بر مدل PPP، یعنی مقایسه تورم امریکا و تورم ایران با یکدیگر است.
اثر حذف ارز ترجیحی بر بازار
مولوی با اشاره به اینکه حذف ارز ترجیحی، فشار را از روی نرخ واقعی دلار کم می‌کند، گفت: با حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، قیمت‌ها واقعی‌تر خواهد شد، چراکه در شرایط اختصاص ارز ترجیحی، تامین منبع ارز در اولویت است. برای تامین این ارز نیز باید دلار را از بازار جمع کرد و به کالاهای مشمول ارز ترجیحی تخصیص داد و از سوی دیگر، پایه پولی را بیشتر کرد. به همین دلیل، حذف اختصاص این ارز، جدای از آثار مبتنی بر تورم، سیاست مثبتی تلقی می‌شود و در ادامه مسیر، فشار از روی نرخ واقعی ارز برداشته خواهد شد.
برنامه مدون برای پول‌های آزادشده
مولوی درباره آزادشدن پول‌های بلوکه‌شده ایران، گفت: دولت باید نسبت به هزینه‌کرد پول‌های بلوکه‌شده در ایران نگاه آینده‌نگرانه داشته باشد و به‌خاطر شرایط اقتصادی که در آن هستیم، این پول‌ها را تبدیل به کالاهای اساسی کند. چنین تصمیمی قطعا به نفع کشور خواهد بود.
این پول‌ها می‌تواند به توسعه اقتصادی کشور کمک شایانی کند و باید برای آن برنامه‌ریزی دقیقی شود. در یک مثال ساده، فقط با ۷ میلیارد دلار پول آزادشده می‌توان ۳۰۰ کیلومتر خط راه‌آهن سریع‌السیر احداث کرد. به همین ترتیب، آزادسازی دیگر پول‌های آزادشده می‌تواند مسیر اقتصادی کشور را هموارتر کند.
فرسایشی شدن مذاکرات
عباسعلی حقانی‌نسب، کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو باصمت بیان کرد: مهم‌ترین دلیل نوسان نرخ دلار، واکنش به نامعلوم بودن و طولانی‌‌شدن مذاکرات برجام است. پیش‌بینی می‌شود نرخ دلار در دامنه ۲۳ تا ۳۰ هزار تومان حرکت کند و در شرایط فعلی، تغییرات زیادی نداشته باشد.
وی اضافه کرد: دولت امروز تحت فشار است تا قیمت‌ها بالا نرود، چراکه باید مسئله حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و پیامدهای آن را مدیریت کند. حتی اگر نرخ ارز میل به افزایش به ۳۰ هزار تومان به بالا داشته باشد، قطعا دولت وارد کار می‌شود تا بازار را کنترل کند.
وی تصریح کرد: حذف ارز ترجیحی، نرخ دلار را پایین‌تر می‌آورد یا حداقل به آن ثبات می‌بخشد، چراکه حذف ارز ترجیحی کمبودهای ارزی بازار را تا حدی برطرف می‌کند و فشار آن از بودجه دولت برداشته شده و میزان مصرف دلار به شکلی کنترل می‌شود.
تاثیر آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده بر بازار
حقانی‌نسب گفت: یک دلیل آنکه خبر آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده در روزهای اخیر تاثیر خاصی بر بازار ارز نگذاشت، این بود که به‌طور کل حساسیت و واکنش بازار به خبرهای داخلی تا حدی کمرنگ شده و بیشتر به اخبار و صحبت‌های مسئولان خارجی واکنش نشان می‌دهد. اما به هر حال این خبر بی‌تاثیر نبود و باتوجه به اینکه صحبت‌هایی از ادامه‌دار شدن مذاکرات برجام شده، واکنش‌ّهای منفی به اخبار برجام را خنثی کرد. به همین دلیل، قدری تعادل در نرخ دلار ایجاد شد. وی درباره برنامه دولت برای آزادشدن پول‌های بلوکه‌شده گفت: آنچه از شواهد برمی‌آید، دولت قصد ندارد خیلی پول‌پاشی کند. با توجه به شرایط اقتصادی به نظر می‌رسد برای دولت قوی‌کردن ذخیره ارزی در اولویت قرار دارد. ممکن است بخش دیگری از این پول به طرح‌هایی که پیشرفت خوبی داشته‌اند اما در حال‌حاضر مشکل مالی دارند، اختصاص یابد.
فنر دلار فشرده می‌شود
اصغر سمیعی‌زفرقندی، عضو هیات موسس کانون صرافان در گفت‌وگو باصمت گفت: هر کالایی، یک نرخ واقعی دارد، یک نرخ فشرده که در اثر تزریق بیش از تقاضا حاصل می‌شود و همچنین یک قیمتی که دارای حباب است. قیمتی که فنر آن فشرده یا دارای حباب باشد، غیرواقعی تلقی می‌شود. نرخ واقعی نیز قیمتی است که ارزش و علامت واقعی آن کالا را نشان می‌دهد.
سمیعی بیان کرد: پیش‌بینی من درباره نرخ ارز در سال گذشته این بود که بر اساس نرخ تورم و بهره در کشور ما و تفاوت آن با کشورهای حوزه دلار و با توجه به اینکه در ابتدای سال ۱۴۰۰ نرخ دلار حدود ۲۵ هزار تومان بود، نرخ آن در سال ۱۴۰۱ به ۳۵ هزار تومان خواهد رسید. اما در اثر خوشبینی که نسبت به مذاکرات وین حاصل شد، تزریق ارزی که بانک مرکزی ادامه داد و همچنین خوشبینی که از سوی مصرف‌کنندگان ارز وجود داشت و احساس می‌کردند قیمت‌ها پایین‌تر می‌آید و نسبت به خرید دست نگه داشته بودند، تقاضا کم شد و عرضه هم بیش از تقاضا بود و فنر نرخ فشرده شد. به همین دلیل، نرخ ارز را از بیش از ۳۰ هزار تومان به ۲۵ هزار تومان تا پیش از عید تنزل داد.
وی افزود: این روند نمی‌تواند دائمی و مستمر باشد. قوت این فنر لحظه به لحظه زیادتر می‌شود و در نهایت درمی‌رود و نرخ ارز به سمت واقعی‌شدن میل می‌کند. به همین دلیل، اگر امروز نرخ دلار به بیش از ۲۷ هزار تومان رسیده، مسئله غیرطبیعی نیست و شاید باید بالاتر از این نرخ هم می‌رفت، چراکه با توجه به نرخ تورمی که امروز در اقتصاد کشور وجود دارد و هنوز کنترل نشده، نرخ دلار نیز باید مانند دیگر کالاها افزایشی می‌شد.
برجام واقعیت را تغییر نمی‌دهد
عضو هیات موسس کانون صرافان گفت: اگر توافق برجام، عملی و تمام پول‌های بلوکه‌شده، آزاد شود هم نباید فکر کنیم ارزش تومان افزایش پیدا می‌کند. در حقیقت دلارهایی هم که وارد چرخه اقتصاد خواهد شد، واقعیت‌های اقتصاد را تغییر نخواهد داد. وی افزود: این پول می‌تواند کمک‌کننده به اقتصاد کشور و در راستای کاهش نرخ تورم یاری‌رسان باشد و در آینده از بالا رفتن نرخ ارز جلوگیری کند.
وی اضافه کرد: اگر بخواهیم این ثروت حاصل‌شده را به‌طور مستقیم به بازار تزریق کنیم و به سرکوب نرخ ارز بپردازیم، گرچه می‌توان برای مدت کوتاهی به‌طور غیرواقعی نرخ دلار را پایین‌تر آورد اما ضررهای اقتصادی فراوانی هم به مردم و کشور تحمیل می‌شود. در واقع باید پولی که آزاد می‌شود را صرف ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی و کارهای اساسی کنیم و به اشتغالزایی بپردازیم تا در بلندمدت به نفع کشور باشد، هرچند در کوتاه‌مدت اثر چندانی روی نرخ ارز نخواهد داشت.
لازمه تقویت ارزش تومان
سمیعی تصریح کرد: مهم‌ترین معیاری که باعث می‌شود ارزش تومان کاهشی باشد، وجود تورم بالا در کشور است. برای کنترل تورم نیز به چند مسئله نیاز داریم. اول اینکه حجم نقدینگی را افزایش ندهیم. برای اینکه حجم نقدینگی را افزایش ندهیم و دولت دچار کسری بودجه نشود، یارانه‌های غیرهدفمند را باید حذف کرد. در ایران روزانه حدود ۲ هزار میلیارد تومان فقط برای بنزین یارانه پرداخت می‌شود. پولی که به‌عنوان یارانه به دارندگان اتومبیل‌های بنزینی پرداخت می‌کنیم، از جیب همه مردم برداشته می‌شود. اگر قیمت سوخت و انرژی را واقعی کنیم، اولا الگوی مصرف جامعه اصلاح می‌شود و دولت مجبور نیست دست به خلق پول و چاپ پول بزند که در نتیجه آن نرخ تورم بالا برود و ضرر اقتصادی زیادی به عموم مردم تحمیل شود. در واقع برای تقویت ارزش ریال و حداقل جلوگیری از کاهش بیشتر این ارزش باید در گام نخست نرخ تورم را کنترل کنیم.
حذف ارز ترجیحی به نفع بازار
سمیعی درباره تاثیر حذف ارز ترجیحی بر نرخ دلار، گفت: ارز ترجیحی و دیگر ارزهایی که به آن یارانه تعلق می‌گیرد، پایین‌تر از نرخ بازار آزاد توزیع می‌شود. اگر این ارزها حذف شود به نفع اقتصاد خواهد بود، چراکه در بازار بار آن از روی دوش دلار برداشته می‌شود. فرض کنید ۱۰ پرتقال به من می‌دهید و می‌گویید هر کدام از آنها را ۱۰ هزار تومان بفروشم تا از فروش آنها ۱۰۰ هزار تومان از من بگیرید. اگر من ۵ تا از این پرتقال‌ها را بردارم و هر کدام از آنها را به رفقای خودم یا به آدم‌های مستمند به ۵ هزار تومان و با یک نرخ غیرواقعی بفروشم، مجبور می‌شوم آن ۵ پرتقال دیگر را ۱۵ هزار تومان بفروشم. در واقع هرچه این‌گونه ارزها را حذف و از این سنگرها عقب‌نشینی کنیم، سنگر واقعی دلار را مستحکم‌تر می‌کنیم.
سخن پایانی
در مجموع کارشناسان بر این اجماع دارند که ادامه‌دار شدن مذاکرات برجام باعث افزایش نرخ دلار شده است. برخی از کارشناسان بر این باورند که در صورت توافق برجام و آزاد شدن تمام پول‌های بلوکه شده نیز نباید انتظار داشت ارزش تومان به یک‌باره افزایش پیدا کند.
